Het bestuurlijk falen stijgt naar een recordhoogte door de sluipende afbraak van de rechtsstaat met institutioneel racisme, de aardbevingsschades en tekortschietende milieuwetten en -handhaving. En natuurlijk door de voortslepende Toeslagenaffaire, herhaaldelijk aangekaart door o.a. Omtzigt en vandaar (!) dat iemand hem nu graag een ‘functie elders’ wil geven.

Verder zijn woningen onbetaalbaar geworden, is de corona-aanpak vol tegenstrijdigheden, stijgt de ongelijkheid en polarisatie in de samenleving en raken de klimaatdoelen uit zicht. En blijvend actueel: de natuurcrisis. Is er een weg uit het stikstofdossier, ook tijdens de formatie?

Groei op de pof

Nederland is de grootste stikstofproducent in de EU en heeft het hoogste energieverbruik per inwoner. Het hoge energieverbruik komt o.a. door de oververtegenwoordigde zware industrie en transport op land, zee en in de lucht. Dat zijn grote stikstof- én CO2-producenten, samen met de intensieve landbouw.

Het drie na dichtstbevolkte land ter wereld heeft tevens de hoogste veedichtheid ter wereld en is wereldwijd de tweede landbouwexporteur. Dat zijn keuzes. Net als alle ruimte geven aan economische groei ten koste van mens, natuur en klimaat.

Nederland produceert daardoor te veel lucht-, bodem-, (drink)watervervuiling, stank, lawaai, gif en heeft te kampen met watertekorten, bodemdaling en -uitputting, biodiversiteitsafname en klimaatverandering.

Mislukte stikstofwet en de formatie

Politici blijken hardleers na de vernietiging van hun stikstofbeleid PAS door de Raad van State in mei 2019. Want ondanks alle adviezen, waaronder de Commissie-Remkes met ‘Niet alles kan’, is toch weer een nieuwe PAS-variant bedacht.

In maart 2021 blijkt de stikstofwet ‘PAS 2.0’ wederom vooral op papier de stikstofuitstoot verlagen. Zoals met de veevoeraanpassingen en grootschalige stikstofhandel voor o.a. de industrie, bouw en biomassacentrales. En met de vrijwillige uitkoop van vooral varkensboeren, terwijl koeien veel meer stikstof (en het broeikasgas methaan) produceren?

Maar ook met het legaliseren van oude natuurvergunningen onder PAS en technische verbeteringen in stallen. Dat laatste is dankzij MOB inmiddels stopgezet n.a.v. een rechtelijke uitspraak.

Het aangekondigde omplaggen van stikstofrijke grond in natuurgebieden is als dweilen met de stikstofkraan wijd open. Inzetten op grotere en meer verbonden natuurgebieden heeft nog steeds een lage prioriteit. Terwijl de overheid wettelijk verplicht is om alle natuur (niet alleen de Natura2000-gebieden) structureel te verbeteren?

De nieuwe stikstofwet is ongeschikt om de stikstofuitstoot met tenminste 50% te verlagen in 2030 en tevens door te gaan met alle bouwactiviteiten. Kortom, PAS 2.0 is mislukt en dat vormt tevens een forse rem op de economische ontwikkeling. Het stikstofdossier wordt daarmee (mede)bepalend bij de formatie.

Industrie, transport en agrarische sector: vervuiling moet omlaag

Stikstof kan kilometers ver neerslaan van de bron, ook in het buitenland. Nederland bevuilt naast het eigen nest ook de buurlanden met de enorme export van stikstof, ter grootte van ruim driemaal de import.

Je kunt het totale stikstofoverschot door stikstofoxide en ammoniak (NH3, uit mest) vooral verlagen door de bronnen te beperken. Met 80% van de binnenlandse (en dus beïnvloedbare) stikstofproductie zijn de industrie, de lucht- en scheepvaart, energiecentrales op kolen en biomassa en de agrarische sector de grootste groepen waar verbeteringen écht aantellen.

Partijen die deze vervuilende sectoren blijven ontzien zijn medeverantwoordelijk voor alle schade aan mens en natuur, de (toekomstige) economie en het klimaat.

Maatregelen die wel werken

Het gebrek aan ruimte en natuur pleit voor een landelijke aanpak met duidelijk keuzes.

Een landelijke heffing op alle stikstofuitstoot, samen met een heffing op broeikasgassen, stimuleert vervuilende bedrijven om de stikstofuitstoot met de wettelijk vast te leggen 50% te verlagen in 2030, vergeleken met 2019. Dat is ook het advies van de commissie onder leiding van Hester Maij in het kader van de overstap naar kringlooplandbouw.

Bron: Schone Lucht Congres januari 2021 in Rotterdam

Volgens het ambtelijke advies voor de kabinetsformatie kan gedwongen krimp van de veestapel nodig zijn: “Onteigening en het intrekken van de natuurvergunning kunnen als stok achter de deur worden gebruikt”. En: “De meest zekere en stuurbare manier van het realiseren van krimp is gerichte opkoop, als deze opkoop een verplichtend karakter kent”.

Wat hebben partijen die deze realiteit blijven negeren nog te bieden tijdens de formatie?

2 vliegen in 1 klap

De CO2-uitstoot moet in 2030 jaar eveneens met minimaal 50% verlaagd zijn t.o.v. 1990. Door o.a. achtergebleven energiebesparingen van de zware industrie in de afgelopen 10 jaar loopt de overheid ook achter in dit dossier. Nog meer energie-intensieve datacenters (op kolenstroom) en kassen met biomassacentrales toestaan werkt ronduit contraproductief, ook voor de stikstofuitstoot.

Verder bestaat de mogelijkheid om per type bedrijf gestandaardiseerde uitstootnormen (Best of Business) voor stikstof én broeikasgassen te hanteren, die tientallen procenten lager moeten uitvallen dan thans het geval is. Kringlooplandbouw kan zo de nieuwe norm worden. Net als structureel minder vliegen. Bedrijven die niet mee kunnen in dit verbeterproces zullen op termijn afslanken of verdwijnen.

Tot slot is het tientallen miljarden aan subsidies verslindende (export)verdienmodel van o.a. de zware industrie, transport, landbouw en biomassa aan een grondige herziening toe. Het krampachtig vasthouden aan dat hoofdzakelijk door inwoners betaalde verdienmodel uit de vorige eeuw met de focus op aandeelhouders ten koste van mens, natuur en klimaat is een doodlopende weg.

Het stikstof- en klimaatdossier vraagt om een circulaire en schone economie voor de (klein)kinderen. Wordt de formatie gericht op het verleden of op de toekomst?