Het stikstofprogramma PAS moest boeren en bedrijven helpen. De Raad van State zag iets anders: een zoveelste kunstgreep om maar niet echt in te grijpen in de steeds schevere balans tussen korte termijn financieel profijt en de leefomgeving.
De pulsvisserij, het fosfaatstelsel, de Urgenda-zaak. Het is niet de eerste keer dat het kabinet door hogere machten op de vingers wordt getikt. Maar zelden moest zo drastisch en snel worden ingegrepen als na de streep die de Raad van State door het stikstofbeleid zet.
De uitspraak van de Raad, ’s lands hoogste bestuursrechter, maakt een einde aan het relatieve gemak waarmee bedrijven en boeren jarenlang konden uitbreiden in de buurt van beschermde natuurgebieden. Europese regels schrijven voor dat de extra stikstofuitstoot die daarbij vrijkomt, gecompenseerd moet worden. Maar de Nederlandse overheid liet de uitstoters volstaan met een plan om de veroorzaakte natuurschade pas láter te compenseren – beleid dat in 2015 werd vastgelegd in het Programma Aanpak Stikstof (PAS).
Tot nu. Want met mooie beloften is de natuur niet gered, oordeelt de Raad van State. Het gevolg: om verdere natuurschade te voorkomen. moeten duizenden projecten, waaronder ook hele grote, plots aan veel zwaardere eisen voldoen. Ander gevolg: paniek op het Binnenhof.
18.000 projecten staan op losse schroeven door de stikstofuitspraak. Beeld Suzan Hijink
Overheidsbeleid bedreigt natuur en klimaat
Op het eerste gezicht lijkt het probleem het kabinet volkomen te hebben overvallen. In allerijl is een politiek crisisteam opgetuigd dat onder leiding van minister Carola Schouten (Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, ChristenUnie) een oplossing moet bedenken. Maar wie naar het verleden kijkt, ziet dat dit ‘drama’ zich volgens een bekend scenario heeft voltrokken.
Akte één: een sector (in dit geval de landbouw en andere bedrijven in de buurt van Natura 2000-gebieden) dreigt wettelijke limieten te overschrijden. Experts en milieuorganisaties waarschuwen voor de gevolgen, maar de sector wil door, groter, méér. Twee: het kabinet verruimt de regelgeving of creëert een uitzondering waarmee de limieten aan betekenis verliezen. Drie: een rechter of andere macht roept de partijen een halt toe.
De pulsvisserij: opgezet als experiment om Brusselse regels te ontlopen, dit jaar door het Europees Parlement verboden. Het fosfaatstelsel: een ingenieus systeem om de melkproductie op te schroeven, maar onverwacht duur voor boeren en gevoelig voor fraude.
De klimaatdoelen: niet nageleefd, alsnog via de rechter afgedwongen door milieu-organisatie Urgenda. En nu het stikstofprogramma: bedoeld om boeren en bedrijven – in de knel door natuurregels – toch te laten groeien, maar gedwarsboomd door de hoogste bestuursrechter.
De m.e.r. is de m.e.r. niet meer
De regels voor milieu-effectrapportages (m.e.r.) zijn fors afgezwakt sinds de crisis- en herstelwet uit 2010. Als gevolg daarvan worden steeds minder milieurapporten gemaakt. Bovendien zijn ze van slechte kwaliteit.
Dat de kosten van het toetsen van een m.e.r. nu voor rekening van de gemeente of de provincie komen, is volgens Niek Ketting, voormalig Eerste Kamerlid voor de VVD en tot 2014 voorzitter van de Commissie voor de milieueffectrapportage, ‘een platvloerse bezuiniging’ van het Rijk. In de afzwakking van de milieuwetten ziet Ketting ‘een totale veronachtzaming van de zachte waarden van de maatschappij, zoals milieu en leefomgeving.’
Wanneer gaat het roer om?
Voor Schouten is deze afloop extra zuur. Van het feestje dat haar voorgangers gaven had ze geen plezier, maar zij mag wel de kater uitzieken. Alweer.
Aan de andere kant: als de minister (en alle overheden) werk wil maken van de hervormingen die ze voor ogen heeft, is er geen beter moment. Zoals Urgenda de klimaatmaatregelen van het hele kabinet een duw gaf, zo kan de uitspraak van de Raad van State helpen de impasse in het landbouwbeleid – minder koeien – te doorbreken. Hetzelfde geldt voor de grote negatieve invloed op de natuur van o.a. de industrie, verkeer, (energie)bedrijven en de vele bouwactiviteiten.
Zuid-Holland is een hele grote bouwput
De teller staat inmiddels op 18.000 (!) stilgelegde projecten. Waarvan alleen al 3.300 (ruim 18%) in Zuid-Holland. Dat geeft een indicatie van de enorme natuur- en klimaatbelastende bouwput, die Nederland is geworden. Terwijl het erop lijkt dat juist Nederland en België extra snel opwarmen. Het is de hoogste tijd voor een ingrijpende koerswijziging in het belang van de huidige én toekomstige leefomgeving.
De natuur- en klimaatcrisis speelt ook volop in Waddinxveen..
Bronvermelding: dit artikel is mede gebaseerd op artikelen uit NRC Handelsblad en Trouw
