Sinds de jaren 60 worden huizen vooral verwarmd met gas. En daarvoor met kolen, olie of hout. Nederland is verslaafd aan verbrandingswarmte. Zelfs nu komen overheden nog met plannen voor fossiele restwarmte en houtachtige biomassa met alle bijbehorende CO2-uitstoot. Warmte uit de bodem, water of lucht zijn kansrijke alternatieven.
Warmte halen uit de buitenlucht met warmtepompen kost relatief veel energie en geld, omdat de buitenlucht in het stookseizoen weinig warmte bevat. Warmtepompen zijn daarnaast een zware belasting voor het elektriciteitsnetwerk. Warmte halen uit oppervlaktewater of afvalwater kost in theorie minder energie, omdat de temperatuur van het water hoger is dan van koude lucht.
Hoe werkt aquathermie?
Uit het oppervlaktewater (plassen, rivieren, zee) wordt tijdens de warme maanden m.b.v. een warmtewisselaar de warmte onttrokken en vervolgens opgeslagen onder de grond. In de winter wordt deze warmte m.b.v. een centrale warmtepomp opgewaardeerd naar circa 70 graden. Een warmtenet zorgt voor de distributie naar de afnemers. Bij deze temperatuur, vergelijkbaar met de gasgestookte CV, hoeven bestaande oudere woningen nauwelijks te worden aangepast.
Voor nieuwbouw met een lage temperatuurverwarming in vloeren is geen centrale warmtepomp nodig. Het lauwe water wordt in de woning met een warmtepomp verwarmd tot circa 35 graden. Eventueel nog wat hoger voor tapwater.
Naast oppervlaktewater kan ook het riool warmte afstaan (riothermie). Het riool is minimaal 10 graden en kan zonder opslagmedium functioneren, zolang de warmtebron en afnemers bij elkaar liggen. De m.b.v. een warmtewisselaar verzamelde warmte wordt met een warmtepomp opgewaardeerd tot 70 graden en met een warmtenet naar de woningen gebracht.
Met 250 rioolwaterzuiveringsinstallaties biedt riothermie op papier enorme kansen. Aquathermie heeft op termijn een potentieel voor de verwarming van circa helft van alle gebouwen. (bron: CE Delft)
Praktijkvoorbeeld: riothermie in Overvecht
Vanaf 2022 zullen naar verwachting circa 10.000 woningen in de Utrechtse wijk Overvecht via het reeds bestaande lokale warmtenet verwarmd worden door het riool. Bij de waterzuiveringsinstallatie in Overvecht komt een warmtepomp van 25 MW, de grootste in Nederland. Deze verhoogt de temperatuur van het rioolwater tot 75 graden. De warmtepomp levert volgens Eneco een derde van de benodigde energie, het riool de rest. Het afgekoelde water uit het warmtenet gaat naar de Vecht.
Meer of minder CO2-uitstoot met riothermie?
Een willekeurige energiecentrale van 25 MW levert genoeg energie om 10.000 woningen te voorzien van warmte én stroom. De warmtepomp van 25 MW in Overvecht levert alleen warmte. De woningen gaan per saldo meer energie verbruiken dan woningen met een gasgestookte CV. Dat kan gecompenseerd worden door de warmtepomp met stroom te voeden van windmolens. Voor zover bekend is dat hier niet het geval, zodat de totale CO2-uitstoot door fossiele (kolen)stroom met circa 20% toeneemt.
Verdienmodel warmtenetten: inwoners betalen drie keer
Warmtenetten zijn berucht vanwege hun hoge kosten voor de inwoners, mede omdat er doorgaans maar 1 aanbieder is. In het voorbeeld van Overvecht is Eneco eigenaar van zowel het warmtenet als de warmtebron. Eneco exploiteert ook meerdere biomassacentrales voor hun warmtenetten, o.a. in Utrecht. Deze centrales verbranden bomen uit de VS, Canada en Estland.
De inwoners draaien met deze warmtenetten op voor 1) de hoge exploitatiekosten, 2) de honderden miljoenen aan subsidies aan Eneco en 3) de klimaatkosten van de extra CO2-uitstoot t.o.v. gas.
Shell probeerde in 2019 Eneco over te nemen, mede vanwege de warmtenetten en de bijbehorende CO2-vrijstellingen voor haar enorme CO2-uitstoot van 8 Megaton in Pernis en Moerdijk. Dat is evenveel CO2 als vrijkomt om de helft van alle Nederlandse woningen op gas te verwarmen.
Aquathermie en warmtenetten in Waddinxveen?
Waddinxveen is op de kaart met oranje en rode bolletjes gekleurd en lijkt geschikt voor aquathermie uit oppervlaktewater of riothermie.
Het voorbeeld van Overvecht laat echter zien dat Eneco en de overheid met riothermie de inwoners tegen hoge kosten kunnen opzadelen met een langdurig verdienmodel voor energieleveranciers. Net als met biomassa, afval- en restwarmte. Het klimaat en de inwoners zijn veel beter af met isolatie en een bijbehorend verlaagd gasverbruik, zonnepanelen of een eigen warmtepomp.
Inwoners van Waddinxveen hebben al ervaring met kostbare verdienmodellen van contraproductieve klimaatregelen, zoals de groei van de energie-intensieve industrie in Glasparel en biomassacentrales.
Meer bestuurlijke misstappen m.b.t. klimaat en warmtenetten kunnen worden voorkomen, zolang inwoners en lokale politici alert blijven. En daarbij geldt dat inwoners volgens de rechter vooralsnog niet gedwongen gasloos kunnen worden gemaakt met een (klimaatschadelijk) warmtenet.
