Inleiding

De afgelopen 40 jaar is veel politieke aandacht gegaan naar de uitbreiding van de zware (petero)chemische industrie, de intensieve landbouw (zoals kassen) en megastallen in de veehouderij. Maar ook naar de ruim 200 datacenters, die gezamenlijk meer stroom verbruiken dan alle geïnstalleerde zonnepanelen in Nederland kunnen opwekken.

Met de vraag naar extra energie en dankzij enorme subsidies kwamen de grote kolen- en biomassacentrales. Alle uitbreidingen vragen ook ruimte en vandaar meer bedrijventerreinen, zoals in Waddinxveen.

Kolencentrale Maasvlakte

Vervolgens groeiden de havens in Rotterdam, Amsterdam, Delfzijl en aan de Gouwe in Alphen a/d Rijn. Plus meer wegen met meer (vracht)verkeer, ook in Waddinxveen. En extra vliegbewegingen vanaf Amsterdam, Rotterdam, Eindhoven en misschien ook Lelystad. Zowel Schiphol als Rotterdam zorgen voor meer lawaai boven Waddinxveen.

Die investeringen leveren producten en diensten op, vooral voor het buitenland. Onze intensieve exporteconomie zou ook gunstig zijn voor de hele bevolking, hielden politici de inwoners voor. Maar is dat waar? En wat betekent de exporteconomie voor het klimaat en de natuur?

Inkomens staan stil

Op papier wordt Nederland steeds rijker als je kijkt naar de verdubbeling van de economie in 40 jaar tijd. In werkelijkheid steeg in de vorige eeuw het besteedbaar inkomen nog mee met het BBP. Maar sinds deze eeuw daalt het besteedbare inkomen. Zo’n 75% van de bevolking, de lagere en modale inkomens (tot bruto €36.000 per jaar), heeft in 40 jaar tijd nauwelijks geprofiteerd van koopkrachtstijgingen.

Prijsstijgingen

Op papier waren prijsstijgingen de afgelopen jaren beperkt. In 2019 stegen wederom de zorgpremies, de huren en de energiebelastingen. Maar ook het lage BTW-tarief op o.a. voedsel. Al deze verhogingen raken juist de lagere en modale inkomens relatief hard.

In werkelijkheid stijgen de woonkosten voor huurders de afgelopen 10 jaar in procenten meer dan de stijging van het besteedbare inkomen over 40 jaar. Woonkosten eisen zo een steeds groter deel op van het inkomen. En voorheen was 1 modaal inkomen genoeg voor een koopwoning, nu zijn 2 modale inkomens vaak ontoereikend. Betaalbaar wonen is een eerste levensbehoefte en de invulling daarvan is een politieke keuze.

Op papier zou het nieuwe zorgstelsel vanaf 2006 door marktwerking een verbetering worden voor iedereen. De overheid stapte tegelijkertijd over van een inkomensafhankelijke zorgpremie naar een vaste (maar wel jaarlijks stijgende) zorgpremie. Plus een in stappen verhoogd eigen risico en diverse eigen bijdragen. Aangevuld met een inkomensafhankelijke premie betaald door werkgevers.

In werkelijkheid is deze wijze van zorgfinanciering in het nadeel van vooral de lage en modale inkomens met weinig of geen zorgtoeslag. En van gepensioneerden en andere groepen zonder werkgever, die naast de vaste ook de inkomensafhankelijke premies moeten betalen. Daarbij gaat al snel om €100 per maand aan extra zorgpremie.

Zorgkosten nemen een steeds grotere hap uit het besteedbare inkomen. Betaalbare zorg is een eerste levensbehoefte en de invulling daarvan is een politieke keuze.

Belastingen

Op papier betalen alle bedrijven en inwoners belasting. In werkelijkheid helpt de overheid een groep bedrijven al tientallen jaren actief middels grootschalige belastingverlagingen, -kortingen en subsidies. En zelfs met legale belastingontduiking, bedacht door Nederlandse politici en vastgelegd in belastingafspraken met individuele bedrijven. Daardoor betalen het MKB en de overige inwoners structureel te veel belastingen én draaien vooral zij op voor de gestegen kosten van alle voorzieningen. Zoals de zorg, onderwijs, veiligheid, infrastructuur (inclusief klimaat en natuur), rechtsstaat en AOW.

Het legaliseren van belastingontduiking voor een klein deel van de samenleving, het verlagen van het belastingtarief voor hoge inkomens (van 72% in de jaren ’80 naar 49,5% in 2020) en het voortdurend schuiven van publiek geld naar bedrijven (o.a. privatisering en uitbesteding) zijn politieke keuzes.

Belastingkortingen en subsidies

Op papier zijn belastingkortingen en subsidies bedoeld voor positieve maatschappelijke prikkels, bijvoorbeeld voor de verbetering van natuur en klimaat. En in werkelijkheid?

• In 2008 kreeg een grote kolencentrale in Rotterdam 2 miljard subsidie om 10 jaar lang de CO2-heffingen af te kopen.
• Zodra een grote oliemaatschappij aldaar fossiele restwarmte (zie het restwarmte verdienmodel) gaat leveren, krijgt deze gratis CO2-certificaten om tegen lage CO2-kosten het fossiele tijdperk langdurig te verlengen.
• De subsidie voor palletkachels stopt, terwijl grote houtovens en kolencentrales met houtsnippers nog steeds miljarden aan subsidies krijgen.
  
• Eigenaren van peperdure stekkerauto’s krijgen sinds 2018 maximaal €70.000 subsidie. Mede mogelijk gemaakt door een adviseur bij de overheid, die tevens werkte voor de betreffende autofabrikant. Volgens de overheid kost deze subsidie maximaal een miljard euro, ondanks de al sterk gestegen verkoopcijfers
  
• Zakelijke leaserijders, die met hun vele kilometers en dieselgebruik relatief flink bijdragen aan de stikstofcrisis, krijgen subsidie voor hun zakelijke en overige kilometers.
• Grootverbruikers van energie betalen in verhouding nauwelijks energiebelastingen (de glastuinbouw betaalt helemaal niets), terwijl kleinverbruikers steeds meer moeten bijdragen.
• In de luchtvaart blijft de CO2-uitstoot jaarlijks toenemen. Zonder ingrijpen produceert in 2050 de luchtvaart het beschikbare CO2-budget van heel Nederland. Kerosine is de enige fossiele brandstof die niet wordt belast. Over vliegtickets wordt geen BTW geheven. Begin 2019 betaalde de overheid €744 miljoen aan belastinggeld voor extra aandelen Air France-KLM.
• De overheid is eigenaar van Schiphol en grootaandeelhouder van AF-KLM. Diezelfde overheid geeft Schiphol jaarlijks 100.000 vliegbewegingen cadeau, zonder de vereiste vergunning.

  

Bovenstaande voorbeelden tonen aan dat de overheid miljarden aan belastinggeld verspilt, terwijl natuur en klimaat juist enorme investeringen vergen. Al die verspilde subsidies en belastingkortingen worden bovendien opgebracht door bedrijven en inwoners die wél belasting betalen.

De herverdeling van inkomens van bedrijven en inwoners middels subsidies en (korting op) belastingen vormt mede de basis voor een stabiele samenleving, nu en in de toekomst. En stabiliteit heeft Nederland hard nodig om alle noodzakelijke maatregelen uit te kunnen voeren i.v.m. de natuur- en klimaatcrisis.

Inkomensherverdeling is een politieke keuze.

Lees verder in De Papieren Werkelijkheid deel 2 over klimaat en natuur, ook in Waddinxveen.